ศรีสัชนาลัย

เมืองโบราณศรีสัชนาลัย  ปัจจุบันอยู่ในอำเภอศรีสัชนาลัย  จังหวัดสุโขทัย  เดิมชื่อเมืองเชลียง เป็นศูนย์กลางการผลิตเครื่องสังคโลกในช่วงเวลาไม่น้อยกว่าสี่ศตวรรษ  นับตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 19  ถึงพุทธศตวรรษที่ 23 เครื่องปั้นดินเผาศรีสัชนาลัยมีคุณภาพดี  เพราะใช้ช่างฝีมือหลายแขนงโดยอาศัยดินที่มีคุณภาพผนวกกับวิธีการซึ่งเรียนรู้จากเครื่องปั้นของต่างชาติ

เครื่องปั้นดินเผา

นักโบราณคดีขุดค้นพบหลักฐานโครงกระดูก  ลูกปัดและเครื่องปั้นดินเผาที่มีลักษณะศิลปะทวารวดีที่ชุมชนเชลียงบริเวณวัดชมชื่น  สันนิษฐานว่ามีพัฒนาการมาตั้งแต่ปลายยุคโลหะ  สืบเนื่องมาจนถึงทวารวดี  ระยะแรกผลิตเครื่องปั้นดินเผาเนื้อแกร่งแบบขอม  สีเทาหรือเทาคำ  ต่อมาได้รับอิทธิพลจีน  เช่น  ในการเขียนลวดลาย  จึงเกิดการผสมผสานและก่อให้เกิดเครือข่ายวัฒนธรรมระหว่างสรีสัชนาลัยกับชุมชนรอบ ๆ นอกจากผลิตใช้ภายในแล้วยังส่งออกไปยังบ้านเมืองใกล้เคียงอีกด้วย

แหล่งผลิต

ปัจจุบันพบแหล่งผลิตที่สำคัญสามแหล่ง  คือ  นอกกำแพงเมืองสุโขทัยตอนเหนือ  ริมฝั่งห้วยน้ำโจน , ริมแม่น้ำยมเหนือเมืองศรีสัชนาลัย  และบริเวณบ้านเตาไฟ  เมืองสองแควหรือพิษณุโลกในปัจจุบัน

การแบ่งกลุ่มเครื่องปั้นดินเผา

ดอน  ไฮน์  อาจารย์จากหน่วยสำรวจโบราณคดี  มหาวิทยาลัย Deakin ประเทศออสเตรเลีย แบ่งเครื่องปั้นดินเผาศรีสัชนาลัยออกเป็น 3 กลุ่ม  คือ
          1. เครื่องถ้วยมอญ  ขุดพบในชั้นล่างสุดของแหล่งเตา  หมู่บ้านเกาะน้อย  พุทธศตวรรษที่ 15 - 16
          2. เครื่องถ้วยที่เป็้นระยะหัวเลี้ยวหัวต่อ  ระหว่างเครื่องถ้วยมอญและสุโขทัย
          3. เครื่องถ้วยสุโขทัย  เป็นเครื่อง
ถ้วยที่ผลิตจากเตาเมืองเชลียงเพื่อส่งเป็นสินค้าออก  พุทธศตวรรษที่ 18 - 19

ประเภทของเครื่องถ้วยศรีสัชนาลัย

มี 6 ประเภท  คือ

ประเภทไม่เคลือบ  เป็นเครื่องปั้นดินเผาเนื้อไม่แกร่ง  ไม่ชุบน้ำยาเคลือบผิว  ใช้อุณหภูมิ 800 - 900 องศา  สีเนื้อดินมีตั้งแต่น้ำตาลแกมแดง  สีเทา ถึงเทาเข้มหรือดำ  ภาชนะค่อนข้างหนา  ตกแต่งลวดลายด้วยการขูดขีดและการปั้นส่วนประกอบตกแต่ง  เช่น  ครก  โคมไฟ  แจกัน

ประเภทเคลือบสีน้ำตาลเนื้อดินหยาบ  ชุปน้ำยาเคลือบสีน้ำตาลอ่อนจนถึงน้ำตาลแก่  รูปทรงที่ผลิตได้แก่  กระปุก  จาน  พาน  ขวด  ไห  กา  ตุ๊กตารูปคน  สัตว์ต่าง ๆ และเครื่องประดับสถาปัตยกรรม

ประเภทเคลือบสีขาว  ทารองพื้นด้วยน้ำดินสีขาวก่อนแล้วเคลือบทับอีกชั้นหนึ่ง  เช่น  ของสรีสัชนาลัยเคลือบด้วยน้ำสีขาวขุ่น  ไม่ตกแต่งลวดลาย  รูปทรงที่ผลิตได้แก่  กรพปุก  คนโท  กุณฑี (หม้อน้ำ , หม้อน้ำมีหู)  พาน  แจกัน  และเครื่องประดับสถาปัตยกรรม