คนมอญพึ่งพระบรมโพธิสมภาร สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงคุ้นเคยกับชาวมอญตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ เมื่อพระชนมายุ 12 พรรษา พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย สมเด็จพระบรมชนกนาถ ทรงมอบหมายพระราชภาระให้เดินทางไปรับคนมอญที่เดินทางเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ที่เข้ามาทางเมืองตาก กาญจนบุรี อุทัยธานี มากว่า 40,000 คน และโปรดฯ ให้ตั้งภูมิลำเนาอยู่ในแขวงเมืองปทุมธานี เมืองนนทบุรี คนมอญบางส่วนได้ไปรวมกันกับชาวมอญที่เข้ามาตั้งแต่ครั้งสมัยพระเจ้าตากสินมหาราช ที่เรียกว่า มอญเก่า ดังปรากฏในพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตอนหนึ่งว่า

“…ลุจุลศักราช 1177 ปีกุน สัปตศก พวกรามัญพากันอพยพครอบครัวเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารทางเมืองตาก เมืองอุทัยธานี เมืองกาญนบุรี...ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคุมกองทัพและสะเบียงออกไปรับครัวรามัญ...ครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงพระเยาว์อยู่ จึงดำรัสสั่งให้สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าพระกรมหลวงพิทักษ์มนตรีเสด็จไปด้วย ครั้นเสด็จกลับถึงกรุงเทพมหานครแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้ครัวรามัญเหล่านั้น ขึ้นไปตั้งอยู่เมืองปทุมธานีบ้าง แขวงเมืองนนทบุรีบ้าง…”