ศรีสัชนาลัย เวียงชัยพระร่วงเจ้า
เมืองเก่าศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำยมฟากตะวันตก บริเวณแก่งหลวง อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย เป็นเมืองที่มีอยู่ก่อนตั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี มีขนาดเล็ก ชื่อว่า เชลียง ตั้งอยู่แถบวัดพระศรีมหาธาตุเชลียง และวัดเจ้าจันทร์ ทางทิศตะวันออกของศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน มีอายุใกล้เคียงกับการสร้างเมืองหริภุญไชย พุทธศตวรรษที่ 16-17 และพัฒนาเป็นแคว้นเชลียง ซึ่งกลายเป็นแคว้นสุโขทัยในเวลาต่อมา
เมื่อสุโขทัยเป็นเมืองขึ้นของอยุธยา ศรีสัชนาลัยก็เป็นเมืองชั้นโท เป็นเมืองด่านกันชนระหว่างล้านนากับอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ศรีสัชนาลัยมีฐานะเป็นเมืองชั้นโท ชื่อว่าสวรรคโลก สมัยสมเด็จพระมหาธรรมราชา พระยาสวรรคโลก และพระยาพิชัยเป็นกบฏ จึงถูกปราบ สวรรคโลกจึงกลายเป็นเมืองร้าง หลังสงครามยุทธหัตถี ในรัชกาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช จึงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งเมืองสวรรคโลกอีก เป็นเมืองชั้นโท เมื่อพม่าตีกรุงศรีอยุธยา พม่าตีสวรรคโลก ผู้คนจึงหนีเข้าป่า กลายเป็นเมืองร้างอีกครั้ง สมัยธนบุรี จึงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งเมืองสวรรคโลกใหม่ สมัยรัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองสวรรคโลกมายังตำบลวังไม้ขอน ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมืองศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน หัวข้อ อุทยานโบราณตระการตา
อาณาเขตเมืองโบราณศรีสัชนาลัย มีพื้นที่ไม่ต่ำกว่า 2,000 ไร่ ประกอบด้วยโบราณสถาน ศาสนสถาน คูน้ำ คันดิน บ่อน้ำ สระน้ำ แหล่งเครื่องปั้นดินเผา ส่วนใหญ่โครงสร้างเป็นศิลาแลง ฉาบผิว ปั้นตกแต่งลวดลายด้วยปูน เช่นวัดช้างล้อม วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ วัดนางพญา วัดสวนแก้วอุทยานน้อย หลักเมือง เขาพนมเพลิง วัดเขาสุวรรณคีรี แหล่งเตาเผาสังคโลก เช่น กลุ่มเตาป่ายาง กลุ่มเตาเกาะน้อย กรมศิลปากรได้จัดสร้างอุทยานประวัติศาสตร์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ เปิด เมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2533 และคณะกรรมการมรดกโลกขององค์การยูเนสโก ประกาศยกย่องให้เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมที่ควรได้รับการทะนุบำรุงรักษาเป็นสมบัติวัฒนธรรมของมวลมนุษยชาติ
