เหตุการณ์พุทธประวัติกับพิธีฉลองพระพุทธรูป
ตามพุทธประวัติที่กล่าวถึงเหตุการณ์ในช่วงเวลาที่จะทรงตรัสรู้ธรรมพระองค์ทรงรับมธุปายาสของนางสุชาดาที่ได้ปรุงอย่างดีและบรรจงจัดไว้ในถาดทอง เมื่อเสวยมธุปายาสแล้วพระองค์ทรงลอยถาดทองนั้นในแม่น้ำเนรัญชรา ทรงอธิษฐาน ถ้าพระองค์จะตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณเป็นพระพุทธเจ้า ขอให้ถาดทองนั้นลอยทวนน้ำขึ้นไปได้ ทรงลอยถาดทองนั้น ถาดทองได้ลอยทวนน้ำขึ้นไปได้ และเมื่อจมลงเหนือปราสาทของท้าวกาฬนาคราช เสียงถาดทองกระทบดังขึ้น พระยากาฬนาคราชได้สดับเสียงนั้นแล้วได้กล่าวขึ้นว่า พระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นในโลกแล้วแน่แท้ พระโพธิสัตว์เมื่อทรงลอยถาดทองแล้วได้เสด็จไปประทับทำความเพียร ณ โคนต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ ที่นี้พระองค์ทรงรับหญ้าคาที่นายโสตถิยะได้ถวายทรงปูลาดเป็นที่ประทับรัตนบัลลังก์ ทรงบำเพ็ญเพียรพิจารณาธรรมต่างๆ ตั้งแต่เพลาค่ำนับจากปฐมยาม เป็นต้นไป ทรงบรรลุฌาณเป็นลำดับนับตั้งแต่ปฐมฌาณ ฑุติยฌาณ ตติยฌาณและจตุตถฌาณ ครั้นถึงเพลาอรุณรุ่งแสงทองส่องอร่ามฟ้าพระองค์ทรงตรัสรู้พระสัพพัญญูตญาณ ดับสิ้นอาสวกิเลสทั้งปวง เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า พระพุทธองค์ทรงเสวยวิมุติสุขหลังจากได้ตรัวรู้พระสัมมาสัมโพธิฌาณแล้ว ณ บริเวณที่ทรงตรัสรู้รวม ๗ แห่ง ๆ ละ ๗ วัน เป็นเวลาได้ทั้งสิ้น ๔๙ วัน ในระหว่างที่พระพุทธองค์ทรงประทับเสวยวิมุติสุข พิจารณาธรรมนั้นมีพาณิชมอญสองพี่น้อง นาม ตะปุสสะ และภัลลิกะ เดินทางจากรามัญประเทศมาค้าขายในชมพูทวีป ทรงเลื่อมใสในพระพุทธองค์ได้นำข้าวสัตตุเข้าไปถวาย ในกาลนั้นท้าวมหาพรหมได้เนรมิตรบาตรถวายแด่พระพทธองค์เพื่อทรงรับข้าวสัตตุของพาณิชมอญทั้งสองนั้น ทรงรับทำพุทธบริโภคแล้ว พาณิชทั้งสองทูลแสดงตนเป็นอุบาสก อ้างสองรัตนคือ พระพุทธรัตนะ พระธรรมรัตนเป็นสรณะครั้งแรก
