ว่าวไทย มรดกแห่งสยาม

ว่าว..อาวุธในสงคราม

สมัยอยุธยา พุทธศักราช 2230 สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เมอซิเออร์ เดอลา บูแบร์ อัครราชทูตของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ประเทศฝรั่งเศส เข้ามาในกรุงศรีอยุธยา ได้เขียนในจดหมายเหตุการณ์เดินทางว่า “ว่าวของสมเด็จพระเจ้ากรุงสยามปรากฏในท้องฟ้าของทุกเดือนตลอดระยะเวลา 2 เดือนของฤดูหนาว และทรงแต่งตั้งขุนนางให้คอยผลัดเปลี่ยนเวรกันถือสายป่านไว้” บาทหลวงตาชาร์ด บันทึกไว้ว่า “ว่าวเป็นกีฬาที่เล่นกันทั่วไปในหมู่ชาวสยาม...ที่ทะเลชุบศรและที่เมืองลพบุรี ขณะที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชเสด็จประทับอยู่นั้น ในเวลากลางคืนรอบพระราชนิเวศน์จะมีว่าวรูปต่างๆ ลอยอยู่ ว่าวนี้ติดโคมส่องสว่างและลูกกระพรวนส่งเสียดังกรุ๋งกริ๋ง”

ในสมัยอยุธยา สมเด็จพระเพทราชา ได้ใช้ว่าวในการสงคราม เมื่อครั้งที่พระองค์ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ เจ้าเมืองนครราชสีมาไม่ยอมสวามิภักดิ์ จึงโปรดให้ยกกองทัพตีเมือง แม่ทัพนายกองได้คิดอุบบายเผาเมือง โดยใช้หม้อดินบรรจุดินดำผูกสายป่านว่าวจุฬา ชักข้ามกำแพงเมืองเข้าไป ทำให้เกิดระเบิดตกไปไหม้บ้านเอง จึงเข้าตีเมืองได้สำเร็จ จากประวัติศาสตร์ตอนนี้ จึงปรากฏชื่อ ว่าวจุฬา เป็นครั้งแรก และในแผ่นดินของพระเจ้าเสือ นอกจากจะโปรดการชกมวยแล้ว ยังโปรดการเล่นว่าวจุฬา-ปักเป้ากับข้าราชบริพารเสมอ คำว่า ว่าวปักเป้า จึงเป็นว่าวอีกชนิดหนึ่งที่ปรากฏชื่อในสมัยนี้

ยุคทองของการเล่นว่าวไทย

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ถือเป็นยุคทองของการเล่นว่าวไทย ด้วยพระองค์ทรงโปรดกีฬาว่าวเป็นอันมาก โปรดเกล้าใก้เล่นว่าวถวายหน้าพระที่นั่งหลายครั้ง มีการนำว่าวเข้าแข่งขันเพื่อชิงถ้วยพระราชทานเป็นจำนวนมาก

สนามว่าวในสมัยรัชกาลที่ 5 นี้อยู่ตามที่ต่างๆ สนามเล่นว่าวในกรุงเทพฯ แห่งแรก คือ สนามหน้าโรงหวย บริเวณสามยอด ต่อมามีการสร้างบ้านเรือนขึ้น จึงย้ายที่เล่นไปเรื่อย ได้แก่ หน้ากระทรวงยุติธรรม บริเวณวัดโคกหรือวัดพลับพลาชัย สระปทุม สนามวัดดอน หัวลำโพง บางขุนพรหม หลังจากนั้นจึงมาเล่นที่ท้องสนามหลวง หรือ ทุ่งพระเมรุ

พ.ศ. 2440 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้เล่นว่าวและแข่งขันว่าวพนันที่ท้องสนามหลวงได้ ดังนั้นเมื่อถึงฤดูแข่งขันท้องสนามหลวงจึงเป็นที่ชุมนุมของนักเล่นว่าวพนันจากทั่วประเทศ ประชาชนทุกเพศทุกวัยไปชมกันอย่างเนืองแน่น

พ.ศ. 2448 เป็นปีที่มีการเล่นว่าวพนันครั้งสำคัญของว่าวจุฬาและปักเป้า พระองค์มีพระราชประสงค์ให้จัดงานเฉลิมฉลองให้สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ และโปรดเกล้าฯ ให้มีการแข่งขันว่าวหน้าพระที่นั่ง ณ สนามพระราชวังสวนดุสิต จึงโปรดเกล้าฯ ให้กรมพระยาดำรงราชานุภาพแก้ไขกฎข้อบังคับการเล่นว่าว เรียกว่า กติกาเล่นว่าวที่สนามสวนดุสิต รัตนโกสินทรศก 125

ในสมัยรัชกาลที่ 5 นี้ ว่าวปักเป้าที่มีชื่อเสียงมาก คือ ว่าวพระภิรมย์ภักดี (บุญรอด เศรษฐบุตร, พ.ศ. 2415-2493) ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายสนามว่าวคนแรก พร้อมธงประจำตำแหน่ง เป็นผู้ที่มีความเชี่ยวชาญในการเล่นว่าวปักเป้า หาคู่ต่อสู้ได้ยาก จนได้รับการยกย่องเป็น ครูของการเล่นว่าวไทย เป็นผู้แต่งหนังสือ ตำนานว่าวพนัน ตำราผูกว่าว วิธีชักว่าว และการเล่นว่าวต่อสู้กันในอากาศ ถือเป็นตำราว่าวเล่มเดียวเมืองไทย

ว่าวจุฬา ว่าปักเป้า

ว่าวจุฬา เป็นว่าวรูปดาวห้าแฉกหรือมะเฟืองผ่าฝาน ขนาดใหญ่

ว่าวปักเป้า เป็นว่าวรูปสี่เหลี่ยมคล้ายขนมเปียกปูน มีขนาดเล็กกว่าว่าวจุฬามาก

มีการเปรียบเทียบว่า ว่าวจุฬา เป็นว่าวตัวผู้ หรือ ผู้ชาย มีการเคลื่อนไหวแบบโฉบส่ายไปมาเหมือนนักเลงโต และว่าวปักเป้า เป็นว่าวตัวเมีย หรือ ผู้หญิง เนื่องจากตัวเล็กกว่า เคลื่อนไหวโฉบฉวัดเฉวียนอ่อนช้อยว่องไว ว่างทั้งสองต่างกันทั้งรูปร่าง ลีลาและเรียวแรงการต่อสู้ ว่าวจุฬาจะเป็นฝ่ายพุ่งเข้าใส่อย่างหนักแน่นด้วยน้ำหนักลำหักลำโค่น ส่วนว่าวปักเป้ามักจะใช้ลีลายั่วเย้า ล่อหลอกและหลบหลีก สู้พลางถอยพลาง

ทั้งว่าวจุฬาและว่าวปักเป้าต่างมีอาวุธร้ายแรงเท่าเทียมกันคนละอย่าง

ว่าวปักเป้ามีเหนียง เป็นสายผ่านที่ผูกเป็นบ่วงจากสายซุง ห้อยโค้งเป็นรูปท้องช้าง เวลาแข่งก็จะใช้เหนียงครอบว่าวจุฬา ถ้าแฉกใดแฉกหนึ่งในห้าแฉกของว่าวจุฬาพุ่งเข้าไปติดเหนียง จะทำให้เสียการทรงตัวพุ่งตกลงดิน

ว่าวจุฬาจะมีจำปาสามดอก ติดเรียงไว้ใกล้คอซุงเป็นอาวุธ จำปาจะทำหน้าที่เป็นตะขอเกี่ยวเชือก หาง หรือตัวว่าวปักเป้าเอาไว้ ถ้าเกี่ยวได้ก็จะทำให้ว่าวปักเป้าเสียการทรงตัว ตกลงอย่างเดียวเหมือนกัน