หอไตรวัดทุ่งศรีเมือง จังหวัดอุบลราชธานี

หอพระไตรปิฎก หรือชาวบ้านเรียกว่า หอไตร เป็นที่เก็บรักษาพระไตรปิฎก โดยมีนัยของการสร้างหอไตรคือ เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ประจำพระราชวัง และใช้เป็นห้องสมุดประจำพระอารามสำหรับพระสงฆ์ใช้ศึกษาเล่าเรียน ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ภาษาเขมร (หลักที่ 4) ปี พ.ศ. 1904 ที่พรรณนาพระราชกรณียกิจทรงออกผนวชของพระมหาธรรมราชาที่ 1 สมัยสุโขทัยว่า

“…เมื่อเวลาจะบวชขอศีลนั้น พระบาทกัมรเตงอัญ ศรีสุริยพงศ์รามมหาธรรมราชาธิราช เสด็จยืนขึ้นยกอัญชลีนมัสการพระพุทธรูปทองและพระไตรปิฎกที่เก็บไว้บนพระราชมณเฑียรกับพระมหาสามีสังฆราช ทรงอธิษฐานอย่างนี้ว่า...”

จากความแสดงให้เห็นว่าพระมหาธรรมราชาทรงสักการะพระรัตนตรัยโดยถือเอาพระพุทธรูปทองต่างองค์พระพุทธเจ้า พระไตรปิฎกที่เก็บไว้บนพระราชมณเฑียร หมายถึงพระธรรม และพระมหาสามีสังฆราช ได้แก่พระสงฆ์

รองศาสตราจารย์สมคิด จิระทัศนกุล นักวิชาการประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ให้ความเห็นว่าหอไตรอาจเป็นนัยเชิงสัญลักษณ์ที่สื่อถึงพระรัตนตรัย ดังที่ว่า “การมีหอไตรแม้จะเป็นเพียงอาคารขนาดเล็กๆ หลังเดียว แต่ก็สามารถทำให้วัดแห่งนั้นมีความครบถ้วนในเชิงความหมายของ ‘รัตนตรัย’นั่นคือ มีทั้งพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์” ชาวบ้านถือว่าหอไตรเป็นตัวแทนของพระธรรม และถือเป็นของสูงที่ต้องกราบไหว้บูชา เป็นสิ่งศักดิ์ของชาวบ้าน บุคคลทั่วไปไม่ควรขึ้นไป ผู้ที่สามารถขึ้นไปบนหอไตรได้ส่วนใหญ่เป็นพระภิกษุสามเณรหรือผู้ใหญ่ที่เกี่ยวข้องเท่านั้น