พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 พระมหากษัตริย์ผู้พระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับแรกให้แก่ปวงชนชาวไทย ชื่อว่า “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พ.ศ. 2475”  โดยประกาศใช้ เมื่อวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ซึ่งให้นำออกใช้เป็นการชั่วคราวหลังเกิดการปฏิวัติโดยคณะราษฎรที่ยึดอำนาจและเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบประชาธิปไตยเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 

หลังจากเหตุการณ์ปฏิวัติ ในวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรเข้าเฝ้าฯ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อถวายพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยาม พุทธศักราช 2475 และพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมในคราวเปลี่ยนแปลงการปกครองแผ่นดินสยาม ให้ทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศใช้เป็นกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศตามครรลองของประชาธิปไตย ณ วังศุโขทัย ซึ่งร่างรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวร่างโดยหลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์) แกนนำคณะราษฎร 

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงขอพิจารณาไว้ก่อน เนื่องจากทรงเห็นว่าเนื้อหายังไม่ตรงกับความประสงค์และไม่เป็นประชาธิปไตยแบบอารยประเทศ แต่เพื่อให้บ้านเมืองดำเนินไปด้วยความเรียบร้อย จึงทรงยินยอมลงพระปรมาภิไธยโดยทรงพระอักษรกำกับต่อท้ายชื่อพระราชบัญญัติว่า “ชั่วคราว” และประกาศใช้เมื่อวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ถือเป็นรัฐธรรมนูญฉบับแรกแห่งราชอาณาจักรสยาม

หม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ได้เล่าถึงเหตุการณ์นี้ในหนังสือ “สิ่งที่ข้าพเจ้าพบเห็น” ไว้ว่า¹

“…ในหลวงทรงพระกันแสงเมื่อเห็นพระยาศรีวิสารวาจา (หุ่น ฮุนตระกูล) และตรัสว่า “ตาหุ่น แกรู้แล้วไม่ใช่หรือว่าฉันจะให้รัฐธรรมนูฐ ทำไมจึงต้องทำให้ฉันอับอายเขาถึงเช่นนี้ พระยาศรีวิสารฯ ก็ร้องไห้ทูลตอบว่า “ข้าพระพุทธเจ้าไม่ได้รู้เห็นด้วยเลยจริงๆ” และมีหลายคนที่อายในหลวงจนร้องไห้เหมือนกัน”

ต่อมาภายหลังในปี พ.ศ.2477 พระองค์ได้มีพระราชบันทึกถึงพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว ว่า ²

“…รู้สึกทันทีว่าหลักการของผู้ก่อการกับหลักการของข้าพเจ้าไม่พ้องกันเสียแล้ว…ข้าพเจ้าเห็นว่าเวลานั้นเป็นเวลาฉุกเฉิน และสมควรจะพยายามรักษาความสงบไว้ก่อน เพื่อหาโอกาสผ่อนผันภายหลัง และเพื่อสำเหนียกฟังความเห็นของประชาชนก่อน ข้าพเจ้าจึงได้ยอมผ่อนผันไปตามความประสงค์ของคณะผู้ก่อการในครั้งนั้น ทั้งที่ข้าพเจ้าไม่เห็นด้วยกับหลักการเหล่านั้นเลย” 

สาระสำคัญของธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยาม

พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ (อ่านฉบับเต็ม) มีทั้งหมด 5 หมวด 39 มาตรา สาระสำคัญของธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยาม มีดังนี้  

1. มาตราสำคัญที่มอบอำนาจการปกครองสูงสุดในทางหลักการแก่ราษฎร คือ มาตรา 1 บัญญัติว่า “อำนาจสูงสุดของประเทศนั้นเป็นของราษฎรทั้งหลาย“

2. มีการแบ่งผู้ใช้อำนาจแทนราษฎร คือ คือ มาตรา 2 บัญญัติว่า “กษัตริย์ สภาผู้แทนราษฎร คณะกรรมการราษฎร และศาล”

3. สภาผู้แทนราษฎร มีอำนาจหน้าที่ดูแลควบคุมกิจการของประเทศ และมีอำนาจประชุมกันถอดถอนกรรมการราษฎรหรือพนักงานรัฐบาลได้  

4. คณะกรรมการราษฎร (คณะรัฐมนตรี) ประกอบด้วย ประธานคณะกรรมการราษฎร 1 นาย และกรรมการราษฎร 14 นาย มีอำนาจและหน้าที่ดำเนินการให้เป็นไปตามวัตถุประสงค์ของสภา 
5. ราษฎรมีความเสมอภาคกันในการมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง โดยมาตรา 14 บัญญัติว่า “ราษฎรไม่ว่าเพศใด เมื่อมีคุณสมบัติดังต่อไปนี้ย่อมมีสิทธิออกเสียงลงมติเลือกผู้แทนหมู่บ้านได้…” 

พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 มีระยะเวลาในการใช้บังคับรวมทั้งสิ้น 5 เดือน 12 วัน โดยระหว่างนั้นได้มีการตั้งคณะกรรมการและสภาผู้แทนราษฎรพิจารณารัฐธรรมนูญฉบับถาวรขึ้นและได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475

ข้อมูลเพิ่มเติมที่น่าสนใจ

• รัฐธรรมนูญฉบับแรก: พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475
•  พระราชกำหนดนิรโทษกรรมในคราวเปลี่ยนแปลงการปกครองแผ่นดิน พุทธศักราช 2475
• 27 มิถุนายน 2475 รัชกาลที่ 7 พระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับ “ชั่วคราว” ฉบับแรกของประเทศไทย
• พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับแรก 10 ธันวาคม 2475

เอกสารอ้างอิง